Trong kho tàng dược liệu Đông y, có những vị thuốc được xếp vào hàng “quốc bảo” bởi công năng vượt trội, ứng dụng lâm sàng rộng rãi và được minh chứng qua hàng ngàn năm hành dụng. Một trong số đó chính là Đan sâm (Radix Salviae miltiorrhizae).

Từ thời “Thần Nông bản thảo kinh”, Đan sâm đã được xếp loại thượng phẩm, nghĩa là vừa có giá trị trị bệnh, vừa có giá trị dưỡng sinh, an toàn dùng lâu dài. Người xưa nhận ra rằng, Đan sâm có thể “phá huyết tồn cục, sinh huyết mới”, nghĩa là vừa hóa giải sự bế tắc, vừa nuôi dưỡng sự thông suốt. Đây chính là điểm khác biệt lớn nhất, khiến Đan sâm trở thành chủ dược trong trị chứng huyết ứ - căn nguyên sâu xa của nhiều bệnh mạch máu tim - não, rối loạn kinh nguyệt, đau nhức xương khớp.

Đan sâm không chỉ là vị thuốc, mà là tinh hoa của Đông y trong trị chứng huyết ứ.

Đan sâm trong y học cổ truyền

Theo Đông y, huyết hành thông suốt thì cơ thể khỏe mạnh, tinh thần minh mẫn. Một khi khí huyết đình trệ, sẽ hình thành “ứ huyết”, gây ra đau nhói vùng ngực, hồi hộp, khó thở, hoặc tê bì chân tay, chóng mặt, đau đầu. Đan sâm có vị đắng, tính hơi hàn, quy vào tâm - can, có tác dụng:

- Hoạt huyết hóa ứ: khai thông dòng chảy khí huyết, làm tan các “ứ trệ” trong mạch.

- Thông kinh giảm đau: giảm đau tức do huyết ứ gây ra ở tim, não, bụng dưới hay các khớp.

- Thanh tâm trừ phiền: làm mát máu, an thần, cải thiện mất ngủ, hồi hộp.

- Tiêu viêm, sinh tân: hỗ trợ tiêu trừ mụn nhọt, viêm mạch, bảo vệ mô cơ thể.

Sách “Bản thảo cương mục” của Lý Thời Trân còn nhấn mạnh rằng, Đan sâm có công lực mạnh đến mức một vị sánh với cả bài Tứ vật thang - phương thuốc cổ nổi tiếng bổ huyết điều kinh. Chính vì vậy, từ xưa đến nay, Đan sâm đã là vị thuốc trọng yếu trong các bệnh tim mạch, mạch máu não, phụ khoa và chấn thương.

Đan sâm dưới lăng kính y học hiện đại

Nghiên cứu dược lý hiện đại càng khẳng định giá trị mà Đông y đã truyền lại:

- Giãn mạch vành, tăng lưu lượng máu nuôi tim → cải thiện cơn đau thắt ngực, giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim.

- Chống xơ vữa, ngăn kết tập tiểu cầu → giảm hình thành huyết khối, bảo vệ mạch não, phòng ngừa đột quỵ.

- Bảo vệ cơ tim và tế bào não → giảm tổn thương khi thiếu máu cục bộ, cải thiện trí nhớ và sự minh mẫn.

- Hạ độ nhớt máu, cải thiện tuần hoàn ngoại vi → giúp giảm tê bì, nhức mỏi chân tay.

Sự song hành Đông - Tây y này cho thấy: Đan sâm vừa là vị thuốc kinh điển trong cổ phương, vừa là hoạt chất có giá trị dược lý rõ ràng, minh chứng bằng thực nghiệm.

Tóm lại, Đan sâm không chỉ là vị thuốc, mà là tinh hoa của Đông y trong trị chứng huyết ứ. Từ kinh điển y học cổ truyền cho đến bằng chứng hiện đại, Đan sâm đều chứng minh vai trò quan trọng trong phòng ngừa và điều trị các bệnh lý mạch máu tim - não.