Trong kho tàng y học cổ truyền, phương thuốc nổi danh nhất chuyên bổ Tâm và Tỳ chính là Quy Tỳ Thang.

Tác dụng và chỉ định của Quy Tỳ Thang

Quy Tỳ Thang, cùng với Bát Trân Thang và Thập Toàn Đại Bổ Thang, được xếp vào hàng những phương thuốc song bổ khí huyết kinh điển. Bài thuốc có công năng ích khí bổ huyết, kiện tỳ dưỡng tâm, thường dùng để chữa chứng tâm tỳ lưỡng hư.

Các triệu chứng điển hình bao gồm: mất ngủ, ăn kém, tim đập nhanh, hồi hộp, cơ thể mệt mỏi, ra mồ hôi trộm và cảm giác nóng âm ỉ. Ngoài ra, Quy Tỳ Thang còn được dùng trong chứng tỳ không thống huyết, biểu hiện bằng tình trạng nôn ra máu, đi ngoài ra máu, hoặc kinh nguyệt không đều ở phụ nữ.

Quy Tỳ Thang, cùng với Bát Trân Thang và Thập Toàn Đại Bổ Thang, được xếp vào hàng những phương thuốc song bổ khí huyết kinh điển

Thành phần bài thuốc: Quy Tỳ Thang được phối chế từ:

Nhân sâm 15g

Bạch truật 15g

Phục linh 15g

Cam thảo chích 6g

Hoàng kỳ 15g

Đương quy 15g

Long nhãn nhục 15g

Viễn chí 15g

Toan táo nhân 15g

Mộc hương 6g

Sinh khương 3 lát

Đại táo 5 quả

Tất cả được sắc cùng nước để uống.

Đặc điểm phối ngũ

Bài thuốc có hai đặc điểm nổi bật:

1. Tâm tỳ đồng trị, lấy bổ Tỳ làm gốc. Khi Tỳ khỏe mạnh, khí huyết mới có nguồn sinh hóa, máu được quy về Tỳ, từ đó nuôi dưỡng Tâm. Vì vậy mới có tên gọi “Quy Tỳ Thang”.

2. Khí huyết song bổ, lấy bổ khí làm chủ. Khí vượng thì huyết tự sinh, huyết đủ thì Tâm được nuôi dưỡng, tinh thần ổn định.

Điểm đặc sắc của Quy Tỳ Thang chính là sự kết hợp hoàn hảo của ba nhóm:

- Tứ Quân Tử Thang - kiện Tỳ ích khí.

- Đương quy Bổ huyết Thang, gia thêm Long nhãn nhục, Toan táo nhân và Viễn chí - bổ huyết an thần.

- Mộc hương - điều hòa khí cơ, giúp toàn phương bổ mà không ngấy.

Phân tích công năng từng nhóm

Tứ Quân Tử Thang là bài thuốc hàng đầu để kiện Tỳ ích khí, đồng thời cũng là “chủ lực” trong toàn phương. Trung y không đơn thuần theo lối “đau đâu chữa đó”. Người huyết hư nếu chỉ bổ huyết thì chưa đủ, bởi “tâm huyết cũng dựa vào tỳ khí để hóa sinh”. Mọi thức ăn, dược liệu đều phải qua Tỳ Vị vận hóa hấp thu, vì thế luận trị từ Tỳ là vô cùng quan trọng.

Trong đó:

- Nhân sâm bổ ích ngũ tạng lục phủ, trực tiếp cung cấp năng lượng cho Tâm và Tỳ.

- Bạch truật và Phục linh kiện Tỳ, trừ thấp, an thần, giúp giảm gánh nặng tiêu hóa, đồng thời nâng cao hiệu quả bổ ích của Nhân sâm.

- Cam thảo chích vừa ích khí vừa điều hòa dược tính các vị thuốc, cùng phát huy công năng “bồi thổ”.

Ngoài động lực sinh huyết, còn cần bổ sung nguyên liệu sinh huyết. Đó chính là Đương quy Bổ huyết Thang, do Hoàng kỳ và Đương quy hợp thành.

- Hoàng kỳ đại bổ chính khí, tăng cường tác dụng kiện Tỳ ích khí, thúc đẩy sinh huyết nhanh chóng. Dương khí vượng thì biểu cố vững chắc, mồ hôi tự dừng, ít bị cảm ngoại tà. Hoàng kỳ còn có tính năng thăng đề, có thể cầm máu, phòng băng huyết. Phụ nữ sau sinh thường dùng Hoàng kỳ và Nhân sâm hãm nước để khôi phục nguyên khí, cải thiện chứng sa tử cung.

- Đương quy là vị thuốc hàng đầu trong bổ huyết, đặc biệt hữu ích cho phụ nữ. Ví dụ như canh Đương quy - Trần bì - Sinh khương - Thịt dê là món ăn dưỡng huyết nổi tiếng.

Bên cạnh đó:

- Long nhãn nhục vị ngọt, tính ôn, có màu đỏ sau khi phơi khô - theo quan niệm cổ, đỏ vào huyết, nên long nhãn bổ tâm huyết tốt nhất, lại có tác dụng làm đẹp.

- Toan táo nhân bổ Can, dưỡng huyết, an thần mạnh. Phương Toan Táo Nhân Thang trị mất ngủ từ ngàn xưa đã lấy nó làm chủ dược.

Mất ngủ phần nhiều do huyết hư. Nếu trong tay chẳng còn tiền, ta sẽ bất an, lo lắng. Tương tự, khi huyết không đủ nuôi dưỡng Tâm và Can, thần hồn không yên, ắt sinh mất ngủ. Long nhãn nhục, Toan táo nhân, Đại táo và Đương quy Bổ huyết Thang phối hợp sẽ vừa dưỡng huyết, vừa an thần, giúp ngủ ngon, từ đó tạo điều kiện cho huyết sinh ra nhiều hơn - tạo thành vòng tuần hoàn tích cực.

Viễn chí được thêm vào để điều hòa âm dương, nối liền Tâm và Thận. Nó giúp Tâm hỏa giáng xuống, Thận thủy thăng lên, thủy hỏa giao hòa. Nhờ vậy, công năng an thần của Toan táo nhân càng mạnh, khí huyết lưu thông, nuôi dưỡng toàn thân, đạt đến điều chỉnh tổng thể.

Tuy nhiên, không phải ai cũng chịu được thuốc bổ. Trong cơ thể nếu “hư mà không nhận nổi bổ” thì càng uống càng khó chịu. Vì vậy cần thêm Sinh khương và Mộc hương để hành khí kiện Tỳ, giúp bài thuốc vừa bổ vừa thông, không gây đầy trệ. Mộc hương còn điều Can trợ Tâm, phòng ngừa tình trạng Can Mộc khắc Tỳ, giúp Tâm và Tỳ cùng khỏe mạnh.

Đối tượng thích hợp và hiệu quả lâm sàng

Quy Tỳ Thang chú trọng bổ Tỳ khí nhưng không quên dưỡng huyết, sơ Can, dưỡng Tâm. Khi khí huyết sung mãn, cơ thể sẽ tự nhiên ăn ngon, mặt mày hồng hào, giấc ngủ yên ổn, tinh lực dồi dào, trí nhớ cải thiện, chứng ra mồ hôi tay chân cũng thuyên giảm.

Cả Bát Trân Thang, Thập Toàn Đại Bổ Thang và Quy Tỳ Thang đều dùng cho chứng khí huyết lưỡng hư.

- Bát Trân Thang gồm Tứ Quân Tử Thang và Tứ Vật Thang, chú trọng sơ Can kiện Tỳ, bổ khí dưỡng huyết, hoạt huyết.

- Thập Toàn Đại Bổ Thang thêm Hoàng kỳ và Nhục quế, thiên về trị chứng Tỳ Thận dương hư.

- Quy Tỳ Thang nổi bật ở chỗ bổ Tâm huyết, đặc biệt thích hợp với những người mất ngủ nặng, tim đập nhanh, Tỳ không thống huyết.

Ứng dụng thực tế

1. Bệnh dạ dày - tá tràng

Quy Tỳ Thang giúp tăng cường chức năng Tỳ Vị, cải thiện vi tuần hoàn đường tiêu hóa. Thích hợp cho người sắc mặt vàng, tay chân lạnh yếu, ăn kém, mất ngủ, đau âm ỉ vùng thượng vị. Nếu tĩnh mạch dưới lưỡi giãn nặng, có thể gia thêm Hoàng liên, Bạch cập, Hải phiêu tiêu.

2. Bệnh huyết dịch

Nghiên cứu hiện đại cho thấy Quy Tỳ Thang có thể cải thiện vi tuần hoàn tủy xương, thúc đẩy sinh huyết. Thích hợp cho người chóng mặt, mệt mỏi, thở ngắn, không có sức, dễ xuất huyết dưới da, lưỡi nhạt, rêu trắng.

Giáo sư Khâu Hòa Minh - chuyên gia về huyết chứng - thường dùng Khâu thị Quy Tỳ Thang để trị ban xuất huyết giảm tiểu cầu thể tâm tỳ lưỡng hư, gồm: Đảng sâm, Hoàng kỳ, Bạch truật, Phục linh, Đương quy, Long nhãn nhục, Toan táo nhân, Đại táo, Tiên hạc thảo, Tử thảo, Huyết dư thán, Bồ hoàng thán.

3. Bệnh phụ khoa

Phụ nữ “lấy huyết làm gốc”, cần dưỡng cả Can - Tỳ - Thận. Khi Tỳ khí hư, Can huyết suy, Xung Nhâm thất điều, dễ dẫn đến thiếu máu, rụng tóc, mất ngủ, rong kinh, khí hư. Vì vậy, Quy Tỳ Thang đặc biệt phù hợp cho phụ nữ hiện đại với nhịp sống gấp gáp, có thể trị nhiều bệnh phụ khoa như rong kinh, xuất huyết tử cung cơ năng, hội chứng mãn kinh.

Quy tỳ an thần hoàn P/H được bào chế theo bài thuốc cổ phương Quy tỳ thang

Gợi ý sử dụng hằng ngày

Để tiện lợi, có thể dùng Quy Tỳ Hoàn - chế phẩm sẵn từ bài thuốc. Tuy nhiên, những người cơ thể nhiều đàm thấp, hoặc trong máu có nhiệt, không thích hợp dùng. Mọi việc sử dụng thuốc cần theo hướng dẫn của thầy thuốc chuyên môn.

Quy Tỳ Thang không chỉ là bài thuốc bổ khí huyết thông thường mà còn là phương thuốc toàn diện: vừa kiện Tỳ ích khí, vừa dưỡng Tâm bổ huyết, vừa an thần định chí. Khi được dùng đúng người, đúng chứng, bài thuốc có thể giúp ăn ngon, ngủ yên, sắc mặt hồng hào, tinh thần minh mẫn, sức khỏe phục hồi bền vững.